Ngày nay, với sự cập nhật nhanh chóng của thông tin đại chúng, chúng ta luôn nhìn thấy những người thành công, những người vượt qua mọi khó khăn để đạt được danh tiếng, sự nghiệp và từ đó suy luận rằng thành công là điều tất yếu, hoặc thậm chí, dễ dàng đạt được. Tuy nhiên, điều này lại thường dẫn đến một cái bẫy tâm lý mà nhiều người dễ dàng mắc phải và có thể gây cho họ khó khăn khi đối mặt với thất bại. Hiện tượng này được gọi với thuật ngữ “thiên kiến kẻ tồn tại”. Vậy, thiên kiến kẻ tồn tại là gì? Làm thế nào để vượt qua thiên kiến này? Hãy cùng Nghề Nghiệp Việc Làm 24h tìm hiểu ngay trong bài viết bên dưới nhé!
1. Thiên kiến kẻ tồn tại là gì?
Thiên kiến tồn tại hay thiên kiến kẻ sống sót, tiếng Anh là Survivorship Bias, là một loại sai lầm trong logic mà nhiều người thường mắc phải khi chỉ xem xét những thứ tồn tại hoặc còn lại sau một loạt các sự kiện hoặc quá trình, mà quên đi những thứ đã biến mất hoặc không tồn tại do không vượt qua được những thử thách.
Có thể hiểu, thiên kiến kẻ tồn tại xảy ra khi chúng ta chỉ xem xét những thành công và thành tựu, mà không xem xét đến những điều thất bại hoặc biến mất.
Thiên kiến kẻ tồn tại thường xuất hiện trong nhiều lĩnh vực, từ kinh doanh và đầu tư đến lịch sử và khoa học. Để tránh thiên kiến này, người ta thường cần phải thực hiện nghiên cứu tổng quan và xem xét cả các trường hợp thành công lẫn thất bại để có cái nhìn toàn diện hơn và ra quyết định cân nhắc hơn.
Nguồn gốc của thiên kiến kẻ tồn tại
Trong Thế Chiến II, các lực lượng Đồng Minh đối mặt với thách thức phải bảo vệ máy bay khỏi việc bị bắn hạ trong các cuộc chiến đấu. Việc bọc giáp toàn bộ chiếc máy bay là một giải pháp, tuy nhiên họ phải đối diện với những hạn chế về trọng lượng và hiệu suất. Để tìm cách giải quyết vấn đề này, họ đã quyết định theo dõi các máy bay trở về từ chiến trường đã bị địch bắn trúng, và đánh dấu các vết đạn trên máy bay(chấm đỏ).
Ban đầu, sĩ quan quân đội tập trung gia cố vào những vị trí chịu nhiều đạn hơn (nơi có nhiều chấm đỏ), bởi họ cho rằng những vị trí đó thường hay bị bắn nhất. Tuy nhiên, điều này đã dẫn đến một sai lầm nghiêm trọng.
Nhà toán học Abraham Wald đã nhận ra: những chấm đỏ trên máy bay chỉ thể hiện tổn thất của các máy bay khi còn sống sót và có thể trở về. Những vị trí bị trúng đạn nhiều mà vẫn cho phép máy bay trở về chỉ là những vị trí ít ảnh hưởng đến khả năng chiến đấu của chúng. Ngay cả khi bị bắn trúng ở những vị trí đó, máy bay vẫn có khả năng tiếp tục chiến đấu.
Đáng lý ra, họ phải tập trung gia cố và bọc giáp thêm ở các vị trí ít bị bắn (ví dụ: động cơ, đầu và phần dưới máy bay) của những máy bay trở về. Bởi những chiếc máy bay đã bị bắn vào các vị trí không được đánh dấu đỏ thường không thể trở về và bị rơi.
Từ đó, thiên kiến kẻ tồn tại trở thành một khái niệm quan trọng trong việc đánh giá các dự án nghiên cứu, xử lý dữ liệu và ra quyết định. Hiện tượng này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xem xét cả những gì đã thất bại hoặc bị loại bỏ để có cái nhìn toàn diện và tránh sai lầm dẫn đến quyết định không chính xác.
2. Một số biểu hiện của thiên kiến kẻ tồn tại
Chỉ tập trung vào những người thành công: Người mắc phải thiên kiến kẻ tồn tại thường chỉ tập trung vào những người hoặc tổ chức đã thành công và xem họ như ví dụ duy nhất để bắt chước. Họ chỉ xem xét thành công như một mục tiêu duy nhất mà không xem xét những rủi ro thất bại. Ví dụ, bạn hay nghe rằng những người bỏ học trung học hoặc đại học như Bill Gates, Mark Zuckerberg trở thành doanh nhân thành công không phải vì họ bỏ học mà là do những yếu tố khác từ chính bản thân của họ.
Thiếu nhận thức về rủi ro: Người bị thiên kiến này thường thiếu nhận thức về các khía cạnh tiêu cực hoặc nguy cơ có thể xảy ra trong một số tình huống. Những người này thường coi nhẹ các rủi ro tiềm năng.
Tích cực thái quá: Khi mắc phải thiên kiến kẻ tồn tại, nhiều người sẽ trở nên tích cực một các thái quá mà không có căn cứ chính xác, bởi vì họ chỉ xem xét các ví dụ về thành công mà không xem xét đến các trường hợp thất bại.
3. Lí do bạn mắc phải thiên kiến kẻ tồn tại là gì?
Thiên kiến kẻ tồn tại xuất hiện khi chúng ta tập trung vào những người hoặc thứ tồn tại hoặc thành công sau một loạt sự kiện hoặc quá trình, và quên đi những người hoặc thứ đã biến mất hoặc thất bại. Điều này có thể xảy ra vì một số lý do:
Xem xét những thứ tồn tại thì dễ dàng hơn
Chúng ta có xu hướng tập trung vào những người hoặc thứ tồn tại vì họ thường dễ dàng được quan sát và nghiên cứu. Những người hoặc thứ đã biến mất thường không để lại dấu vết dễ thấy.
Ước mơ về thành công
Thành công là điều mà nhiều người khao khát và chúng ta thường chỉ muốn nghiên cứu về những người thành công để tìm hiểu cách họ đạt được điều đó.
Xem thêm: 4 kỹ năng cần có giúp bạn xác định và hoàn thành mục tiêu nhanh chóng
Giới hạn kiến thức và tài liệu
Trong nghiên cứu và thu thập thông tin, chúng ta thường chỉ có sẵn dữ liệu về những thứ còn hiện hữu, còn dữ liệu về những thứ đã biến mất thường không tồn tại hoặc khó truy cập.
Thiếu góc nhìn toàn diện
Thiên kiến kẻ sống sót có thể khiến chúng ta bỏ qua quy trình đi từ thất bại đến thành công. Thất bại là một phần quan trọng trong việc học hỏi và phát triển, nhưng đổi khi chúng ta không tập trung vào những lần thất bại, chúng ta có thể bỏ lỡ những bài học quý báu.
4. Ảnh hưởng của thiên kiến kẻ tồn tại trong cuộc sống
Kinh doanh
Người mắc thiên kiến kẻ tồn tại trong lĩnh vực kinh doanh có thể chỉ tập trung vào những câu chuyện thành công của các doanh nhân nổi tiếng và quên đi rằng nhiều doanh nhân khởi nghiệp đã thất bại nhiều lần trước khi thành công. Họ quên đi việc phải lên các kế hoạch để phòng tránh rủi ro hay thất bại.
Giáo dục
Với các học sinh và sinh viên, thiên kiến kẻ tồn tại có thể dẫn đến việc bị so sánh với những người học giỏi và thành tích xuất sắc. Người mắc thiên kiến này có thể cảm thấy áp lực phải đạt điểm cao và không dám thử thách mình trong các lĩnh vực mới.
Thể thao
Trong lĩnh vực thể thao, cầu thủ có thể chỉ tập trung vào những ngôi sao và thành công, và cảm thấy áp lực phải đạt được thành tích tương tự. Điều này có thể gây căng thẳng và lo lắng, từ đó ảnh hưởng đến tinh thần và hiệu suất thi đấu.
Nghệ thuật
Đối với lĩnh vực nghệ thuật, các nhạc sĩ, nghệ sĩ có thể cảm thấy áp lực phải tạo ra các tác phẩm nghệ thuật hoàn hảo và không dám thử nghiệm ý tưởng mới vì sợ không đạt được thành công.
Sự nghiệp và công việc
Trong môi trường làm việc, người mắc thiên kiến kẻ tồn tại có thể cảm thấy áp lực phải thăng tiến và đạt được thành tích xuất sắc như các đồng nghiệp khác. Họ có thể tránh xa khỏi các dự án mới vì sợ sai lầm hoặc không dám đưa ra quyết định quan trọng.
Cuộc sống hằng ngày
Thiên kiến kẻ sống sót có thể khiến người ta cảm thấy áp lực phải sống một cuộc sống hoàn hảo và không được phép mắc sai lầm. Điều này có thể dẫn đến căng thẳng và lo lắng không đáng có trong mối các quan hệ và cuộc sống cá nhân.
Xem thêm: Áp lực đồng trang lứa peer pressure là gì? Cách vượt qua áp lực đồng trang lứa
5. Làm thế nào để vượt qua thiên kiến kẻ tồn tại?
Nhận biết thiên kiến kẻ tồn tại
Điều quan trọng đầu tiên là nhận ra rằng bạn đang trải qua thiên kiến này. Thận trọng với những tưởng tượng về sự thành công dựa trên những người hoặc thứ tồn tại mà bạn thấy xung quanh.
Hiểu rõ sự thật về thành công
Hãy nhớ rằng không có ai hoàn toàn tránh khỏi thất bại và thử thách trong cuộc hành trình của họ. Thất bại là một phần tự nhiên của quá trình học hỏi và phát triển.
So sánh thành công và thất bại
Để vượt qua thiên kiến, so sánh cẩn thận giữa các trường hợp thành công và thất bại. Hãy tìm hiểu về những yếu tố quyết định sự thành công cũng như nguyên nhân gây ra thất bại. Điều này giúp bạn có cái nhìn toàn diện hơn.
Học từ thất bại và sai lầm
Thất bại và sai lầm không phải là điều tồi tệ, chúng là cơ hội học hỏi quý báu. Hãy xem xét những bài học bạn có thể rút ra từ những lần không thành công và sử dụng chúng để phát triển.
Rèn luyện sự kiên nhẫn
Vượt qua thiên kiến kẻ tồn tại đòi hỏi sự kiên nhẫn. Hãy nhớ rằng sự thành công không đến trong một đêm, và bạn cần kiên nhẫn để phát triển và đạt được mục tiêu.
Tư duy phản biện
Hãy tự hỏi liên tục và đặt ra các câu hỏi về thông tin và quyết định của mình. Điều này giúp bạn đánh giá một cách chính xác hơn.
Xem thêm: Phương pháp rèn luyện tư duy phản biện giúp tăng cơ hội thăng tiến trong sự nghiệp
Tạm kết
Thiên kiến kẻ tồn tại có thể là một thách thức đối với nhiều người trong cuộc sống. Điều quan trọng là nhận biết, thấu hiểu tác động của hiện tượng này đối với tư duy và quyết định của chúng ta, từ đó, có thể phát triển một tư duy mạnh mẽ hơn và tự tin hơn.
Hãy nhớ rằng hành trình của bạn là duy nhất và không thể so sánh với bất kỳ ai khác. Thất bại là một phần quan trọng của sự thành công, và việc vượt qua khó khăn và học hỏi từ sai lầm là cách chúng ta trưởng thành và phát triển. Hãy dũng cảm đối mặt với những thách thức, tìm hiểu về bản thân và theo đuổi mục tiêu và giá trị cá nhân của bạn. Chúc bạn luôn thành công! Đừng quên đón đọc các bài viết hữu ích khác tại Việc Làm 24h nhé!
Xem thêm: Học cách bứt phá để trở thành phiên bản vượt trội hơn với 5 bước cực đơn giản sau!
