Nguồn gốc niềm tin và quan điểm của mỗi người thường bắt nguồn từ nhiều yếu tố khác nhau. Bạn thường tự tin vào những quan điểm cá nhân, bạn cho rằng những quan điểm này được hình thành dựa trên nhiều năm trải nghiệm và khả năng phân tích tinh tế của mình. Tuy nhiên, nếu lúc nào bạn cũng mặc định suy nghĩ theo cách trên thì bạn sẽ dễ dàng mắc phải “thiên kiến xác nhận”, dẫn đến có những suy nghĩ chưa phù hợp. Vậy cụ thể thiên kiến xác nhận hay Confirmation Bias là gì, ảnh hưởng ra sao đến quá trình đưa ra quyết định của bạn? Hãy cùng Nghề Nghiệp Việc Làm 24h tìm hiểu ngay trong bài viết bên dưới nhé!
1. Thiên kiến xác nhận là gì?
Thiên kiến xác nhận (hay Confirmation Bias) thường được gọi là thiên kiến hoặc thiên lệch khẳng định, là một hiện tượng tâm lý phổ biến. Hiện tượng này xảy ra khi chúng ta có xu hướng yêu thích và lựa chọn những thông tin xác nhận niềm tin bạn đã có trước đó.
Một ví dụ điển hình cho hiện tượng này là khi chúng ta tìm kiếm thông tin chỉ để xác nhận những quan điểm mình ưa thích, thay vì xem xét các thông tin khác nhau khách quan. Điều này có thể dẫn đến việc chúng ta lựa chọn những thông tin hoặc trải nghiệm chỉ để củng cố quan điểm của mình, và bỏ qua bất kỳ thông tin nào mâu thuẫn với quan điểm đó.
Thiên kiến xác nhận không phải lúc nào cũng có hại, nhưng có thể ảnh hưởng đến quyết định và suy nghĩ, có thể làm cho chúng ta quyết định sai lầm hoặc không thể nhận biết những thông tin quan trọng. Điều này đặc biệt đáng lo ngại trong một thời đại mà thông tin tràn ngập và sự nhạy bén trong việc phân biệt giữa thông tin chính xác và thông tin sai lệch quan trọng hơn bao giờ hết.
Nguồn gốc của thuật ngữ “thiên kiến xác nhận”
Khái niệm này đã được mô tả và đặt tên bởi nhà tâm lý học người Mỹ tên là Peter Wason vào những năm 1960. Wason tiến hành nghiên cứu về khả năng tư duy logic của con người và phát hiện rằng người ta thường có xu hướng tìm kiếm thông tin để xác nhận các giả thuyết hoặc niềm tin hiện có của họ, thay vì thực sự tiếp nhận và xem xét các thông tin mâu thuẫn.
Từ đó, thuật ngữ “thiên kiến xác nhận” đã trở nên phổ biến trong nhiều lĩnh vực khác nhau, bao gồm tâm lý học, khoa học xã hội, và trí tuệ nhân tạo.
2. Tại sao chúng ta lại mắc phải Confirmation Bias?
Chúng ta mắc phải thiên kiến xác nhận vì có một số yếu tố tâm lý và cách hoạt động của tâm trí con người tạo điều kiện cho hiện tượng này xảy ra.
Sự thoải mái với những gì quen thuộc
Một trong những lý do chính là con người thường cảm thấy thoải mái với những gì quen thuộc. Chúng ta bám víu vào những gì đã biết từ trước vì điều đó đem lại cảm giác an toàn và tính thống nhất trong suy nghĩ của bản thân.
Sự thừa nhận xã hội
Chúng ta sống trong thời đại mà quan điểm và giá trị của mỗi người thường được chia sẻ hoặc xác nhận bởi số đông người trong xã hội. Việc đối diện với những quan điểm khác biệt có thể tạo ra sự căng thẳng xã hội và thất thế trong mắt người khác.
Làm giảm căng thẳng tâm lý
Thiên kiến xác nhận sẽ khiến cho chúng ta giảm căng thẳng tâm lý, bởi việc xác nhận bằng những niềm tin và quan điểm đã có sẵn sẽ giúp chúng ta giảm thiểu sự không chắc chắn và lo âu về thế giới xung quanh.
Tiết kiệm thời gian và năng lượng
Việc quyết định và thay đổi quan điểm yêu cầu nhiều năng lượng tinh thần và thời gian. Thiên kiến xác nhận sẽ giúp tiết kiệm năng lượng và giữ cho tâm trí chúng ta không bị quá tải bởi việc xem xét liên tục mọi khía cạnh của một vấn đề.
Xem thêm: Trở thành bậc thầy quản lý thời gian hiệu quả chỉ trong 3 bước
Hệ thống não bộ
Não bộ của con người tự nhiên có xu hướng tạo ra mô hình và kết nối thông tin để nhận thức thế giới. Điều này lý giải việc chúng ta thường xác nhận thông tin bằng những gì đã biết trước đó là để duy trì tính thống nhất và sự rõ ràng trong tư duy.
Sự đồng cảm xã hội
Chúng ta thường muốn được thấu hiểu và được người khác đồng tình. Điều này có thể dẫn đến việc tìm kiếm thông tin, quan điểm đã được đồng tình và chấp nhận trước đó bởi số đông.
Tự hạ thấp thông tin mâu thuẫn
Thỉnh thoảng, khi tiếp nhận những thông tin mâu thuẫn, chúng ta thường tự hạ thấp giá trị của những thông tin này để duy trì quan điểm sẵn có hiện tại. Điều này được gọi là hiện tượng “thiên kiến phản đối” (disconfirmation bias).
3. Các loại thiên kiến xác nhận phổ biến
Thiên kiến xác nhận có thể xuất hiện ở nhiều hình thức khác nhau trong cuộc sống hàng ngày và ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực và quá trình đưa ra quyết định.
Tiếp xúc có chọn lọc
Loại này diễn ra khi chúng ta chủ động tìm kiếm và tiếp xúc với thông tin, nguồn tin có quan điểm tương tự hoặc thể hiện sự đồng tình với quan điểm của chúng ta. Chúng ta tránh thông tin hoặc nguồn tin có khả năng xác nhận niềm tin ngược lại.
Sự nhận thức có chọn lọc
Loại thiên kiến này xuất hiện khi chúng ta không thể nhận thức đầy đủ mọi thông tin mà chúng ta tiếp xúc. Chúng ta có xu hướng chọn lọc và chỉ nhận thức các thông tin mà chúng ta tin tưởng hoặc mà phù hợp với niềm tin.
Lưu giữ có chọn lọc
Loại này liên quan đến việc chúng ta dễ dàng nhớ và lưu giữ những thông tin ủng hộ hoặc xác nhận niềm tin của mình, trong khi quên đi những thông tin mâu thuẫn.
Giải thích thiên vị
Với loại thiên kiến xác nhận này, chúng ta có xu hướng giải thích sự kiện hoặc hành vi bằng cách áp dụng các suy nghĩ thiên vị để hỗ trợ quan điểm của mình. Chẳng hạn, nếu bạn ủng hộ một đội bóng, bạn có thể giải thích thất bại của đội bằng cách đổ lỗi cho trọng tài hoặc điều kiện thời tiết thay vì thừa nhận kết quả kém.
Xem thêm: Thiên vị là gì? Cách đối phó khi trở thành nạn nhân của thiên vị công sở?
Đánh giá thiên vị
Loại này xảy ra khi chúng ta đánh giá thông tin hoặc chứng cứ thiên vị, tức là chúng ta có xu hướng đánh giá nó dựa trên quan điểm và niềm tin hiện có. Chúng ta có thể đánh giá thông tin ủng hộ niềm tin đáng tin cậy và thông tin trái chiều là không đáng tin.
Xác nhận sai lệch trong điều tra
Trong lĩnh vực điều tra, loại thiên kiến này xuất hiện khi các nhà điều tra hoặc tư vấn chỉ tập trung vào thu thập thông tin mà họ tin rằng sẽ xác nhận giả thuyết hoặc quan điểm ban đầu, thay vì tiếp cận thông tin một cách khách quan và không thiên vị.
Các ví dụ về thiên kiến xác nhận
- Chính trị: Khi ai đó ủng hộ một ứng cử viên chính trị nào đó thì sẽ có xu hướng chỉ theo dõi các cuộc phỏng vấn hoặc bài phân tích trên truyền hình hay trên các trang web ủng hộ của ứng cử viên đó. Họ có thể bỏ qua hoặc không tin tưởng các tin tức có quan điểm khác.
- Y tế: Khi một người đang sử dụng một loại thuốc chức năng cụ thể sẽ thường có xu hướng tìm kiếm và tập trung vào những bài viết hoặc nghiên cứu chỉ ra lợi ích của loại thuốc đó, bỏ qua hoặc bất chấp thông tin về các tác dụng phụ có thể có.
- Khoa học: Một nhà khoa học nghiên cứu về biến đổi gen thực phẩm có thể tìm kiếm và trình bày chủ yếu các nghiên cứu và bằng chứng hỗ trợ việc sử dụng thực phẩm biến đổi gen, trong khi đó không hề đề cập đến các nghiên cứu hoặc quan điểm khác về tác động tiêu cực của loại hình thực phẩm này.
- Tôn giáo: Một tín đồ tôn giáo có thể chỉ đọc và lắng nghe giảng thuyết từ các linh mục hoặc giảng sư mà họ tin tưởng và không khám phá các quan điểm tôn giáo khác.
- Giáo dục: Sinh viên có thể có xu hướng tìm kiếm thông tin hoặc nguồn tài liệu mà họ cảm thấy phù hợp với quan điểm hoặc câu trả lời mà họ muốn chứng minh trong bài luận hoặc đề tài nghiên cứu.
4. Thiên kiến xác nhận ảnh hưởng như thế nào đến hành vi?
Hạn chế việc tiếp thu thông tin mới
Khi chúng ta mắc phải thiên kiến xác nhận, chúng ta có xu hướng chỉ tìm kiếm, lựa chọn và tiếp thu thông tin xác nhận niềm tin hoặc quan điểm hiện có. Điều này có thể dẫn đến việc chúng ta không đặt câu hỏi hay không chấp nhận thông tin mới.
Tạo ra hiện tượng “Buồng vang thông tin” (Echo Chambers)
Thiên kiến xác nhận có thể dẫn đến sự hình thành của “buồng vang thông tin”- trong đó chúng ta chỉ tương tác và tiếp thu thông tin từ những người hoặc nguồn tin có quan điểm tương tự. Điều này sẽ khiến chúng ta sống trong một môi trường luẩn quẩn với những quan điểm cũ kỹ mà không tiếp xúc với những điều mới mẻ bên ngoài.
Gây ra sự bất đồng và xung đột
Thiên kiến xác nhận có thể làm tăng sự bất đồng và xung đột trong xã hội. Khi mọi người giữ chặt quan điểm và thiên kiến của họ mà không chấp nhận thông tin từ nguồn khác, tranh luận trở nên khó khăn hơn.
Xem thêm: Không biết giao tiếp có phải là trở ngại lớn nhất trong sự nghiệp của bạn?
Ảnh hưởng đến quyết định
Thiên kiến xác nhận có thể ảnh hưởng đến quyết định cá nhân và quyết định tập thể. Chúng ta có thể ra quyết định dựa trên thông tin không đầy đủ hoặc thông tin thiên vị, điều này sẽ dẫn đến quyết định không công bằng.
Tạo ra tình trạng bảo thủ
Thiên kiến xác nhận có thể làm tăng sự bảo thủ đối với quan điểm và niềm tin của mình. Chúng ta có thể trở nên khó chấp nhận hoặc không muốn lắng nghe các ý kiến hoặc quan điểm khác, dẫn đến sự phân chia và hạn chế trao đổi thông tin trong cuộc sống.
Gây ra sự kỳ thị và loại trừ
Thiên kiến xác nhận có thể dẫn đến sự kỳ thị và loại trừ những người hoặc quan điểm khác. Khi chúng ta không mở cửa để xem xét và thảo luận với những người có quan điểm khác, có thể xảy ra sự chia rẽ và căng thẳng trong xã hội.
Xem thêm: Làm gì khi đồng nghiệp đố kỵ? Tuyệt chiêu giúp chuyển thù thành bạn
5. Vậy làm sao để không mắc phải thiên kiến xác nhận?
Khám phá cuộc sống với tư duy tò mò thay vì cố chấp
Khi chúng ta cố chấp trong việc chứng minh sự đúng đắn của mình trong mọi tình huống, chúng ta sẽ rơi vào bẫy của thiên kiến xác nhận. Các nhà khoa học đã nghiên cứu hai nhóm học sinh nhỏ. Nhóm thứ nhất tránh làm các bài tập mới và làm lại các bài tập đã giải, vì chúng sợ mắc phải sai lầm. Nhóm thứ hai, ngược lại, chủ động làm các bài tập mới khó hơn và học cách giải quyết chúng, thậm chí có thể mắc lỗi. Kết quả là nhóm thứ hai luôn đạt thành tích học tập xuất sắc hơn nhóm thứ nhất.
Thay vì tập trung vào việc chứng minh sự đúng đắn của mình, hãy tập trung hơn vào trải nghiệm cuộc sống với thái độ tò mò và sẵn sàng khám phá. Khi bạn sẵn lòng thừa nhận sự sai lầm của mình, bạn mở cửa cho sự tiếp thu những kiến thức mới mẻ hơn.
Tìm hiểu và đón nhận sự đa dạng trong quan điểm
Hiểu rõ các quan điểm đa dạng có thể làm phong phú và tinh tế hơn quan điểm sống của bạn. Theo các nhà nghiên cứu, niềm tin cố chấp có thể thay đổi. Nhưng bằng cách nào? Hãy để một loạt quan điểm đối lập vây quanh bạn.
Ví dụ, khi bạn xem xét việc mua một món đồ, hãy yêu cầu một người bạn đóng vai “người phản đối” và cố gắng thuyết phục bạn rằng không nên mua món đồ đó. Lúc đó, bạn mở rộng tầm nhìn của mình và có thể đưa ra quyết định tốt hơn.
Phát triển khả năng suy ngẫm
Để đối phó với thiên kiến xác nhận, bạn cần thúc đẩy việc đánh giá những phản ứng bản năng của mình. Lần sau khi nảy ra những suy nghĩ dựa trên quan điểm có sẵn, hãy tạm dừng và suy ngẫm. Hãy xem xét và cố gắng chứng minh rằng quan điểm của bạn có thể sai.
Tạm kết
Thiên kiến xác nhận là một xu hướng tự nhiên của con người, khi chúng ta có khuynh hướng tìm kiếm thông tin và ý kiến chỉ để xác nhận và củng cố quan điểm của mình. Điều này có thể dẫn đến việc bỏ lỡ các cơ hội học hỏi và hiểu biết sâu hơn về thế giới xung quanh.
Hy vọng rằng với những chia sẻ về thiên kiến xác nhận trong bài viết trên có thể giúp bạn hiểu hơn về hiện tượng này để phòng tránh và không mắc phải trong cuộc sống. Đừng quên đón đọc các bài viết hữu ích khác tại Việc Làm 24h nhé!
Xem thêm: Milestone là gì? Làm cách nào sử dụng Milestone trong quản lý dự án hiệu quả?
