Là một kỹ năng mềm cần thiết, rèn luyện tư duy phản biện đang được đẩy mạnh giảng dạy trong các nhà trường và đào tạo trong các doanh nghiệp. Vậy tư duy phản biện là gì? Hãy cùng Việc Làm 24h tìm hiểu ngay nhé!
1. Tư duy phản biện là gì?
Tư duy phản biện, tên gọi tiếng Anh là Critical Thinking được định nghĩa là khả năng suy nghĩ và phân tích, chất vấn các giả thiết hay vấn đề được đặt ra. Từ đó, hình thành các phản ứng cần thiết cho não bộ cũng như đưa ra câu trả lời cho vấn đề đó. Nói cách khác, việc rèn luyện tư duy phản biện chính là hình thức bạn tập luyện suy nghĩ khi đối mặt với một vấn đề nào đó.
Trong triết học, tư duy phản biện dùng để chỉ một quá trình biện chứng bao gồm đánh giá và phân tích một vấn đề hay thông tin nào đó dưới một góc nhìn khác. Cách tư duy mới này giúp bạn hiểu rõ vấn đề từ đó đưa ra phán đoán và kết luận vấn đề một cách chính xác hơn. Những lập luận này được đưa ra dựa trên những phản biện trên cơ sở công tâm, khách quan, tỉ mỉ và rõ ràng.
Tư duy phản biện đóng vai trò quan trọng trong việc giúp bạn định hình cá tính riêng, thúc đẩy sự sáng tạo cũng như trau dồi thêm tri thức và rèn luyện các kỹ năng cần thiết trong các lĩnh vực học tập, làm việc và trong cả cuộc sống. Đây cũng là lý do tư duy phản biện đang ngày càng được đưa vào giảng dạy nhiều hơn tại các trường học, nhất là trong các bài học giáo dục đầu tiên cho trẻ.
2. Vai trò của tư duy phản biện
Tư duy phản biện như đã đề cập ở trên, đóng vai trò quan trọng trong rất nhiều lĩnh vực của cuộc sống. Cụ thể:
- Là yếu tố quan trọng trong nền kinh tế tri thức: Tư duy phản biện được thúc đẩy bởi công nghệ và thông tin sẽ là yếu tố then chốt đối với sự phát triển của nền kinh tế tri thức. Với những nhu cầu vận dụng các kỹ năng trí óc linh hoạt cũng như khả năng phân tích thông tin và tích hợp các loại kiến thức đa dạng để giải quyết vấn đề, tư duy phản biện cho phép thúc đẩy các kỹ năng giải phân tích và tư duy mới mẻ này đáp ứng với sự thay đổi không ngừng của môi trường làm việc.
- Cải thiện kỹ năng ngôn ngữ và thuyết trình: Tư duy có hệ thống và rõ ràng là một trong những cách giúp bạn tăng khả năng diễn đạt trước mọi người. Trong hoạt động phân tích cấu trúc logic của văn bản, khi sử dụng tư duy phản biện bạn cũng tăng khả năng hiểu rõ và sắp xếp những gì đã viết một cách logic và khoa học.
- Định hình bản thân: Tư duy phản biện có thể giúp bạn nhận ra rõ hơn giá trị của bản thân cũng như tỉnh táo hơn khi đưa ra các quyết định. Từ đó, bạn có thể kiểm soát cuộc sống tốt hơn và giúp cuộc sống trở nên ý nghĩa hơn. Việc vận dụng tốt tư duy phản biện cũng giúp bạn đưa ra những chính kiến rõ ràng hơn, có suy nghĩ thấu đáo hơn về các vấn đề trong xã hội, từ đó, góp phần lan toả những giá trị tích cực và thoát khỏi những định kiến sai lầm của xã hội.
- Thúc đẩy khả năng sáng tạo: Tư duy phản biện giúp bạn đưa ra những đánh giá chính xác cho những ý tưởng mới. Từ đó, đưa ra những lựa chọn cho ý tưởng thiết thực nhất và điều chỉnh chung cho các trường hợp thực tế.
3. Những giai đoạn cơ bản
Người ta chia tư duy phản biện thành 4 giai đoạn cơ bản dưới đây:
- Giai đoạn 1: Bạn có khả năng trả lời các câu hỏi, đưa ra sự đồng tình hoặc không đồng tình nhưng không đưa ra lý do hợp lý đầy đủ. Đối với khía cạnh diễn đạt, bạn không thể viết được một câu hoàn chỉnh.
- Giai đoạn 2: Bạn có thể đưa ra được một vài nhận định về một vấn đề nào đó. Bạn cũng có thể diễn đạt chúng bằng lời nói và các văn bản với các câu văn hoàn chỉnh.
- Giai đoạn 3: Bạn có thể đưa ra được nhận định về một vấn đề nào đó, có thể diễn đạt chúng bằng lời nói và văn bản, đồng thời, đưa ra những ví dụ và bằng chứng cụ thể để đặt ra những câu hỏi phản biện có ý nghĩa.
- Giai đoạn 4: Bạn có thể đưa ra nhận định về một vấn đề, có khả năng diễn đạt chúng bằng văn bản và lời nói, đưa ra những bằng chứng cụ thể để đặt câu hỏi có nghĩa, thực hiện tư duy phản biện trong rất nhiều tình huống khác nhau, có thói quen tư duy phản biện như một thói quen.
4. Các cách rèn luyện hiệu quả
Sử dụng phương pháp 5W1H để đặt câu hỏi
Đặt câu hỏi theo phương pháp 5W1H là một trong những bước đầu tiên giúp bạn rèn luyện tư duy phản biện.
Đa phần nhiều người chỉ đặt câu hỏi tại sao trước những vấn đề trong cuộc sống. Đây cũng là kết quả bản năng của não bộ khi luôn có sự tò mò trước những vấn đề chưa được giải đáp của cuộc sống.
Tuy nhiên đối với tư duy phản biện, bạn cần xây dựng được hệ thống câu hỏi, bắt đầu bằng: WHAT – WHEN – WHERE -WHEN – WHY – WHO – HOW. Đây là phương pháp 5W1H trong việc đặt câu hỏi để hình thành tư duy phản biện.
Xem thêm: 5W1H là gì? Công thức vàng trong việc giải quyết vấn đề kinh doanh và Marketing
Việc đưa ra những câu hỏi không hẳn giúp bạn có ngay được câu trả lời, nhưng sẽ giúp bạn có những yêu cầu tổng quát nhất trong việc thu thập thông tin.
Thu thập nguồn thông tin
Là tiền đề quan trọng cho những lập luận của bản thân về sau, bạn cần thu thập đủ nguồn thông tin cần thiết. Hãy thử tưởng tượng mình là những nhà báo hay thám tử để tìm kiếm những thông tin hỗ trợ cho việc đưa ra phán đoán hay kết luận của bạn về một vấn đề nào đó.
Nguồn thông tin này có thể bắt nguồn từ việc thăm dò tại chỗ, tại hiện trường. Chúng cũng có thể là kết quả của quá trình quan sát xung quanh kỹ lưỡng, cẩn thận của bạn. Bạn cũng có thể thu thập thông tin bằng cách lắng nghe dư luận.
Chia nhỏ các vấn đề
Tương tự với bước đặt câu hỏi, việc chia nhỏ vấn đề có thể giúp bạn đơn giản hóa những vấn đề. Sẽ tiêu tốn rất nhiều thời gian nếu bạn cố gắng giải quyết một vấn đề lớn mà chưa chắc đảm bảo được hiệu quả. Thay vào đó, bạn có thể chia nhỏ vấn đề thành các phần nhỏ hơn và giải quyết chúng từng bước một.
Để rèn luyện tư duy phản biện, bạn có thể bắt đầu với quy trình gợi ý dưới đây:
- Xác định điểm vấn đề bắt đầu
- Phân tách các vấn đề thành từng đầu việc nhỏ
- Lập danh sách thứ tự ưu tiên giải quyết
- Hoàn thành lần lượt từng công việc một
Theo dõi quá trình vượt qua thiên kiến và quá trình tư duy
Có tư duy phản biện tốt không có nghĩa là bạn đưa ra những ý kiến chỉ trích người khác. Để rèn luyện tư duy phản biện của bản thân, bạn cần chú trọng vào việc tự phản ánh nhiều hơn.
Chẳng hạn, bạn nên chú ý đến hành trình tư duy của bản thân: Vấn đề bắt đầu từ đâu, diễn ra như thế nào? Dựa trên hoạt động sinh học của não bộ với khả năng xử lý thông tin vô cùng đáng kinh ngạc, quá trình tư duy của bản thân bạn có thể bỏ sót một số chi tiết quan trọng.
Trong khi đó, não bộ lại thường hay dựa vào những kinh nghiệm để đưa ra phán đoán về các sự vật, sự việc diễn ra xung quanh. Những suy luận này có sự tin cậy và tính chính xác cao trong nhiều trường hợp. Tuy nhiên, đa phần bạn sẽ đưa ra những đánh giá dựa trên góc nhìn cá nhân. Từ đó, các suy nghĩ chủ quan có thể làm sai lệch quá trình tư duy phản biện.
Việc vượt qua những thiên kiến cá nhân và biết cách nhìn nhận những suy nghĩ chủ quan của mình có thể giúp bạn rèn luyện khả năng tư duy phản biện một cách hiệu quả. Hãy tự đặt ra những câu hỏi liệu bạn có đang đánh đồng các vấn đề với nhau hay không? Bản thân bạn sẽ suy nghĩ gì về tình huống này? Người khác sẽ giải quyết chúng ra sao?
Phương pháp này có thể giúp bạn đánh giá vấn đề dựa trên nhiều hệ quy chiếu với nhiều góc độ khác nhau. Từ đó, chúng có thể giúp bạn đưa ra nhiều giải pháp mà bản thân chưa từng nghĩ đến.
Suy nghĩ ngược lại
Hãy thử lật ngược lại vấn đề nếu bạn gặp khó khăn khi giải quyết một vấn đề nào đó. Chẳng hạn, khi đưa ra một kết luận A là nguyên nhân gây ra một sự việc B nhưng chưa tìm ra một giải pháp triệt để, sao không thử đặt ngược lại vấn đề liệu B có phải nguyên nhân gây ra A hay không.
Cách suy nghĩ ngược lại này tuy không phải lúc nào cũng mang đến cho bạn những giải pháp hiệu quả, nhưng nó sẽ giúp bạn nhận ra bản thân mình đang tư duy theo lối mòn. Việc tư duy luôn được thay đổi có thể là một hành động giúp bạn tìm ra những phát hiện mới, từ đó, đạt tới những thành công trong tương lai. Lối suy nghĩ này cũng vô cùng hữu dụng trong giao tiếp xã hội.
Đưa ra phân tích cho các giả định để tìm câu trả lời
Bạn nên tạo ra thói quen dùng trực giác để tìm hiểu vấn đề trong các thông tin nhận được. Nếu linh cảm của bạn chưa cảm thấy thuyết phục với những lời giải thích, lúc này hãy đi tìm thêm chứng cứ.
Nếu bạn không thể đặt ra được những câu hỏi cho một vấn đề nào đó, hãy đọc về nó hay tự kiểm chứng bản thân. Từ đó, bạn sẽ dễ dàng cảm nhận được đâu là những điều bản thân cần tìm hiểu hoặc đâu là những thứ có thể được xem là chính xác dựa trên đánh giá của bản thân.
Biết chấp nhận bản thân không luôn luôn đúng
Tất cả mọi người ai cũng đã từng phạm lỗi. Nếu bản thân mắc sai lầm trong việc đưa ra một nhận định, đánh giá nào đó cũng không sao cả. Tuy nhiên, không phải ai cũng chấp nhận được sự thật rằng họ cũng có thể phạm lỗi. Điều này sẽ cản trở việc rèn luyện tư duy phản biện của bạn.
Trong trường hợp bạn mắc phải một sai lầm nào đó mà vẫn không thay đổi do cho rằng bản thân mình không sai, khả năng tư duy của bạn cũng không thể phát triển được. Vì thế, thay vì xem sai lầm của bản thân là một lỗi lầm xấu hổ, bạn nên xem đó là một cơ hội để bản thân học hỏi và tự hoàn thiện.
Rèn luyện tư duy phản biện là một trong những hoạt động quan trọng đối với bất kỳ ai, nhất là đối với thế hệ trẻ. Hình thành tư duy phản biện giúp bạn nhìn nhận vấn đề một cách thấu đáo, hạn chế bị dẫn dắt và điều hướng, đồng thời, biết cách tự giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. Hy vọng thông qua bài viết của Việc Làm 24h, các bạn sẽ có thêm thông tin về kỹ năng tư duy phản biện cũng như các cách để tự rèn luyện tư duy cho bản thân một cách hiệu quả. Chúc bạn sớm thành công! Đừng quên tìm kiếm cơ hội việc làm mới với Nghề Nghiệp Việc Làm 24h.
Xem thêm: Bật mí 12 lý do khiến bạn chưa thành công như mong ước
